FAQ Badania profilaktyczne

Sport, czy raczej prozdrowotna aktywność fizyczna, powinna być traktowana podobnie jak ubranie – powinna być indywidualnie dopasowana. Jeżeli brak nam własnego doświadczenia i wiedzy, warto skorzystać z pomocy trenera personalnego, który w sposób zindywidualizowany zaplanuje nasz trening. Przed podjęciem nowej aktywności fizycznej warto spotkać się z lekarzem, aby ustalić, czy nie jesteśmy w grupie ryzyka chorób, które mogłyby istotnie nasilić się podczas nadmiernego wysiłku fizycznego. Jeżeli ocenimy stan naszego zdrowia i będziemy gotowi do podjęcia aktywności fizycznej, wybierajmy takie dyscypliny i takie aktywności, które sprawią nam największą przyjemność. Odczuwanie zadowolenia z wysiłku fizycznego jest podstawowym czynnikiem gwarantującym ciągłość treningu, a zatem jego skuteczność prozdrowotną. 

Nie istnieje lista ważniejszych i mniej ważnych badań profilaktycznych. Korzystając z badań naukowych i statystyki, my – lekarze, staramy się wskazywać odpowiednie dla wieku, stanu zdrowia oraz stylu życia badania, które warto wykonać, jednak proces działań profilaktycznych warto indywidualizować. Wydaje się, że taki model jest najlepszy i najskuteczniejszy. Lekarz rodzinny, który zna dobrze pacjenta, powinien w najlepszy sposób zaproponować badania profilaktyczne dla niego wskazane. A zatem myśląc o profilaktyce, warto spotkać się z lekarzem, aby wspólnie zaplanować postępowanie. 

Odczuwanie skoków ciśnienia lub pozostawanie w przekonaniu, że nie muszę się badać, bo organizm sam mi podpowie, kiedy dzieje się coś złego, jest nie tylko ryzykowne, ale również nieodpowiedzialne. Nasze zmysły mogą być omylne i często przyzwyczajają się do różnych, nawet nieprawidłowych zjawisk. Medycyna i postępowanie diagnostyczne, w swoim założeniu powinny zmierzać do maksymalnej obiektywizacji objawów. Badanie ciśnienia krwi, co najmniej raz w roku, przez osoby zdrowe, jest działaniem uzasadnionym, a w przypadku osób, u których wystąpił chociaż raz w życiu nieprawidłowy wynik, wręcz niezbędne. Ważne jest również systematyczne zapisywanie wyników. Zbagatelizowanie sytuacji może prowadzić do „przegapienia” poważnej choroby, którą można skutecznie leczyć, tylko trzeba o niej wiedzieć.

Zarówno nadwagę jak i otyłość należy traktować jako wczesne stadia cukrzycy, ponieważ mogą do niej prowadzić. Z punktu widzenia biochemicznego, insulinooporność wiąże się z brakiem skuteczności działania insuliny i mniejszą wrażliwością receptorów na nią. Ostatecznie, przy zbagatelizowaniu nadwagi, otyłości czy insulinooporności, istnieje ryzyko powstania cukrzycy. Każdy z wymienionych wcześniej tzw. stanów przed-cukrzycowych jest odwracalny i może być skutecznie leczony. Pierwszą, podstawową i być może najlepszą formą leczenia jest zmiana stylu życia (mówimy nawet o medycynie stylu życia). Jeżeli modyfikacje zachowań nie wystarczają, wówczas powinno się wziąć pod uwagę rozpoczęcie leczenia farmakologicznego. Monitorowanie stanu organizmu i systematyczna kontrola efektów leczenia, powinny towarzyszyć naszym działaniom, aby mieć pewność, że zmierza się we właściwym kierunku.

Cukrzyca i nadciśnienie tętnicze uważane są za choroby, do których skłonność dziedziczymy po przodkach. Jednak skłonność nie jest równoznaczna z determinacją. Choroby te nie są wyłącznie wynikiem zjawisk genetycznych, ale powstają również, a może przede wszystkim, w związku z warunkami życia i czynnikami środowiskowymi. Cukrzyca i nadciśnienie umieszczone zostały w katalogu chorób cywilizacyjnych, głównie ze względu na ich związek ze zmianami stylu życia wynikającymi z rozwoju cywilizacyjnego. Potwierdza to niejako, że świadomość, iż w rodzinie występują choroby cywilizacyjne, nie tylko nie powinna nas ograniczać i wpędzać w lęk, ale powinna nas stymulować do stałych działań ukierunkowanych na prowadzenie zdrowego stylu życia. To nie tylko domniemanie, ale medyczna pewność, że prowadząc zdrowy styl życia jesteśmy w stanie uniknąć cukrzycy, nadciśnienia tętniczego i innych tzw. chorób cywilizacyjnych.

Badania profilaktyczne to rodzaj działań, które mogą pozwolić dostrzec zachodzące w naszym organizmie niekorzystne zmiany oraz wstępne etapy chorób.  Tym samym tworzą one warunki do wczesnego, czyli skutecznego leczenia lub zapobiegania chorobom. Ze względu na fakt, że choroby dotykają człowieka w każdym okresie życia nie da się wskazywać wieku odpowiedniego do podjęcia badań profilaktycznych. Lekarze proponują swego rodzaju „pakiety” badań dopasowane do odpowiednich grup wiekowych, jednak to jedynie wynik pewnej statystycznej kalkulacji, która indywidualnie może nie być wystarczająca. Sięganie po badania profilaktyczne może być związane z okresem naszego życia, szczególnie jeżeli nie zachodzą ku temu inne wskazania. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości, pytań, czy niepokojących spostrzeżeń, planowanie postępowania diagnostycznego, w tym profilaktycznego, warto indywidualizować i ustalać w porozumieniu z lekarzem rodzinnym.

Stawianie aktywności fizycznej w kontrze do postępowania dietetycznego i rozważanie, które z działań jest ważniejsze, nie znajduje uzasadnienia. Połączenie tych dwóch działań jest słuszną drogą do zdrowia, więc nie należy rozdzielać tych dwóch sfer. Starajmy się tak planować nasz styl życia, aby zarówno sposób odżywiania, jak i podejmowanie aktywności fizycznej, nosiło znamiona działań prozdrowotnych. Myśląc o tym, jak wiele osób walczy z nadwagą i otyłością, często wybierając wyłącznie postępowanie dietetyczne, warto zwrócić uwagę na ciekawe badania, które wskazały, że kryterium zmniejszającym ryzyko zawału mięśnia sercowego nie jest waga ciała, ale podejmowanie aktywności fizycznej. Okazało się bowiem, że zarówno osoby otyłe, jak i szczupłe, mają zbliżone ryzyko niebezpiecznych powikłań kardiologicznych, które jest redukowane przez aktywność fizyczną. Niezależnie od naszej budowy ciała, warto abyśmy pozostawali systematycznie aktywni fizycznie.

Mówiąc o nadwadze poruszamy się w sferze wskaźników i wartościowania parametrów antropometrycznych. Nadwaga jest zatem statystycznie istotnym czynnikiem wskazującym na potencjalną możliwość wystąpienia chorób układu krążenia. Nie jest to jednak czynnik jedyny i konieczny. Nadwagę należy traktować jako swego rodzaju sygnał ostrzegawczy, wskaźnik widoczny tego, co w sposób niewidoczny dzieje się w naszym układzie krążenia. Im dłużej pozostajemy w stanie nadwagi, tym większe skutki zachodzą w naszych tętnicach. Na szczęście dziś wiemy, że to nie nadwaga powoduje zawał mięśnia sercowego, ale skutki nadwagi i braku aktywności fizycznej. Potraktujmy zatem nadwagę nie jako wyrok, ale jako motywację do aktywnego zatroskania się o nasze zdrowie, czyli o naszą przyszłość.

Osoby o wyższej, niż oczekiwana waga ciała, często z zazdrością patrzą na osoby szczupłe i same siebie przekonują, że to wszystko za sprawą wolniejszej przemiany materii. Takie przekonanie potwierdzane jest niejako przez rodzinne skłonności do nadwagi i otyłości. No, a przecież z naturą nie da się walczyć… Jeżeli jednak dogłębnie przeanalizujemy temat, okazuje się, że zaburzenia przemiany materii są bardzo rzadkie, a większość z nas ma w dość podobny sposób ukształtowane szlaki metaboliczne. Dalej okazuje się, że to „nawyki” wyniesione z domu, zwyczaje związane z kulturą i przykład starszych pokoleń, kształtują nasze podejście do odżywania się i do aktywności fizycznej. Świadomość tego, co wpływa na nasze zdrowie i właściwe kształtowanie naszej przestrzeni funkcjonowania, są bezsprzecznie najlepszą drogą do zapobiegania nadwadze i otyłości. Postępując roztropnie i wytrwale, możemy zmieniać siebie i kolejnym pokoleniom dać pewność, że to nie nadwaga, tylko zdrowy styl życia są dziedzictwem rodziny.

Badanie radiologiczne, powszechnie zwane prześwietleniem klatki piersiowej, uważane jest za badanie podstawowe, zarówno w diagnostyce, jak i w profilaktyce chorób układu oddechowego. Propozycja wykonania tego badania zwykle wiąże się z oczekiwaniami diagnostycznymi. Skierowanie na badanie wystawia lekarz, i to lekarz ustala, czy jest to badanie uzasadnione diagnostycznie. Prześwietlenie klatki piersiowej uwidacznia nam strukturę płuc i ewentualne jej nieprawidłowości, pozwala ocenić rozmiary serca i dużych naczyń krwionośnych, obrazuje układ kostny klatki piersiowej itp. Uważny obserwator, który ma doświadczenie w ocenie radiogramów, jest w stanie doszukać się nieprawidłowości nawet kilkumilimetrowych rozmiarów. Gdy wykonamy prześwietlenie i lekarz powie nam, że wszystko jest w porządku – nie martwmy się, że badanie zostało błędnie przeprowadzone. Bardzo często wykonujemy to badanie, mając nadzieję, że uzyskany prawidłowy obraz narządów klatki piersiowej pozwoli poinformować pacjenta, że zaproponowany wcześniej sposób postępowania jest prawidłowy. 

Badanie podstawowych parametrów morfotycznych krwi, czyli tzw. morfologia, to szybkie, łatwo dostępne i niedrogie badanie, które może nam dać wiele informacji na temat naszego organizmu. Traktujemy to badanie bardzo często jako pierwsze i podstawowe, zarówno w diagnostyce różnych chorób, jak i w profilaktyce. Nie wydaje się konieczne wykonywanie morfologii co roku, szczególnie, gdy myślimy o młodych i zdrowych osobach. Wraz z wiekiem, rozważanie takiego postępowania może być coraz bardziej uzasadnione. Jeżeli mamy wątpliwości co do swojego stanu zdrowia, drogę diagnostyczną możemy rozpocząć od wizyty u lekarza lub od wykonania badania morfologii krwi. Osobom, które nie mają przeciwwskazań, można zaproponować, aby co najmniej raz w roku oddać honorowo krew i tym samym zapewnić sobie systematyczne badania podstawowych jej parametrów.

Badanie poziomu cukru warto rozważać, gdy pojawiają się u nas zaburzenia zdrowotne. Wzmożona senność, nadmierne pragnienie, intensywne pocenie się – to dobre powody, aby zbadać poziom cukru we krwi. W każdym innym przypadku zaburzeń zdrowotnych, zapewne też warto zbadać ten parametr. Podobnie, gdy nie uchronimy się przed nadwagą lub otyłością, badanie glikemii będzie roztropną drogą do monitorowania i ewentualnego uprzedzenia cukrzycy. Gdy jednak czujemy się zdrowi i nie mamy żadnych objawów, czy powinniśmy zbadać poziom cukru? Z całą pewnością nie potrzeba zalecać nikomu takiego działania, ale jeżeli tylko w czyjejś głowie pojawiło się takie pytanie, to najlepiej wykonać badanie i mieć pewność, że wszystko jest w porządku, albo otrzymać informację, że należy zrobić kolejny krok, bo coś jest nie tak.

Ultrasonograficzne badanie narządów jamy brzusznej jest powszechnym, łatwo dostępnym i dającym dużo wiedzy badaniem. Należy do katalogu badań podstawowych i może być zastosowane jako badanie profilaktyczne w różnych grupach wiekowych oraz w odniesieniu do licznych schorzeń. Nie ma jednego schematu wskazującego na częstość wykonywania badania USG. Zwykle sięgamy po to badanie na zlecenie lekarza, w przypadku niejasnych dolegliwości bólowych brzucha oraz jako element diagnostyki chorób narządów jamy brzusznej i miednicy. Diagnostykę najlepiej planować wraz z lekarzem, bo wówczas możemy mieć przekonanie, co do celowości wykonywanych badań. Nie ma jednak istotnych przeciwwskazań do wykonania badania USG nawet w sytuacji braku objawów chorobowych. 

Określenie „boli mnie wątroba” z punktu widzenia anatomii i fizjologii człowieka jest nieprawidłowe. Wątroba nie jest unerwiona, w związku z czym, jeżeli odczuwamy ból, to raczej jest to dolegliwość z otaczających wątrobę powięzi. Odczuwanie dolegliwości bólowych w prawej okolicy podżebrowej (tam, gdzie anatomicznie mieści się wątroba), często wiążemy z dolegliwościami ze strony tego narządu. Możliwości oczywiście jest więcej, ale niezależenie od ostatecznej przyczyny, każdy ból w jamie brzusznej należy uznać za wskazanie do diagnostyki. Zwykle pierwszym kierunkiem powinna być wizyta u lekarza, który po badaniu przedmiotowym zaplanuje proces diagnostyczny. Prawdopodobnie zawierać on będzie takie badania jak USG jamy brzusznej i badania laboratoryjne.

W każdym przypadku utrzymywania się kaszlu przez ponad dwa tygodnie, wskazana jest wizyta u lekarza i rozważanie badań diagnostycznych, takich jak np. prześwietlenie klatki piersiowej. Na to badanie nie możemy udać się bez skierowania, dlatego wizyta będzie niezbędna. Nie bagatelizujmy przedłużającego się kaszlu, szczególnie jeżeli palimy papierosy lub pracujemy w warunkach narażających układ oddechowy na drażnienie. W pierwszym etapie postępowania możemy skorzystać z dostępnych bez recepty środków przeciwkaszlowych lub wykrztuśnych, jednak kaszląc powyżej dwóch tygodni, pomyślmy o spotkaniu z lekarzem, jako o działaniu rozsądnym i właściwym.

Utrata wagi ciała to bardzo ważny objaw. W dobie powszechnej nadwagi i otyłości pewnie wielu z nas marzy o takim objawie u siebie, jednak nie bagatelizujmy takich okoliczności, szczególnie jeżeli sami nic w tym kierunku nie uczyniliśmy lub jeżeli nie zmieniły się nasze warunki życia. Każda, istotna i nieuzasadniona utrata wagi ciała, powinna zostać przez nas dostrzeżona i skonsultowana z lekarzem. Rozważanie przyczyny utraty wagi ciała, to skomplikowany proces, często związany z prowadzeniem wielu specjalistycznych badań. Pozwólmy, aby planowali go lekarze. Zadaniem pacjenta jest racjonalnie ocenić sytuację, dostrzec nieuzasadnioną utratę wagi ciała i potraktować ją jako wskazanie do spotkania z lekarzem.