Wróć

01 września 2021
Badania profilaktyczne

Jak sen wpływa na nasze zdrowie?

Artykuł: Sen stanowi jedną z podstawowych potrzeb naszego organizmu, zajmuje około 30% życia. Jest to czas, w którym dochodzi do intensywnej regeneracji ciała, regulacji metabolicznej i zapamiętywania, a jego charakterystyczną cechą jest pełna odwracalność w przeciwieństwie do śpiączki. Każdy z nas nie raz odczuł skutki niewyspania, które zostaną omówione w dalszej części artykułu. Zapotrzebowanie na sen jest cechą indywidualną i zmienną z wiekiem. Optymalnie długość snu u osoby dorosłej powinna wynieść od 7 do 9 godzin w ciągu doby, u noworodków ten czas może wynosić aż do 20 godzin. Fazy snu.

Sen człowieka składa się z dwóch rodzajów faz:

  • bez szybkich ruchów gałek ocznych (non-rapid eye movement sleep – NREM) tzw. wolnofalowy
  • z szybkimi ruchami gałek ocznych (rapid eye movement – REM) – w tej fazie występują marzenia senne i dochodzi do rozluźnienia mięśni szkieletowych.

Sen zaczyna się od fazy NREM, która trwa od 80 do 100 minut. W czasie jej trwania dochodzi do spowolnienia pracy różnych narządów m.in. serca, przewodu pokarmowego – to wówczas zachodzi regeneracja organizmu. Bezpośrednio po fazie NREM rozpoczyna się się faza REM, która trwa ok. 15 minut. Obie fazy razem stanowią tak zwany cykl snu. Po każdym z cykli następuje krótkotrwałe wybudzenie. U dorosłego pacjenta w ciągu nocy, cykl powinien powtórzyć się od 4 do 6 razy. Zaburzenia snu możemy diagnozować przy pomocy badania polisomnograficznego, podczas którego przez całą noc pacjent jest monitorowany - dokonywany jest zapis z EEG - elektroencefalografii (zapis fali mózgowych), EMG – elektromiografii (ocena napięcia mięśniowego i ruchu), EOG – elektrookulografii (ocena ruchu gałek ocznych).

Zasady higieny snu

Badania naukowe wykazują, że zaburzenia snu przyczyniają się do osłabienia koncentracji, przewlekłego zmęczenia, spowolnienia reakcji, obniżenia nastroju, depresji a nawet wystąpienia psychozy. Sprzyjają także rozwojowi otyłości, zaburzeniom glikemii, wiążą się z ryzykiem rozwoju nadciśnienia tętniczego i choroby niedokrwiennej serca, upośledzeniem odporności oraz obniżeniem progu odczuwanego bólu.

Rytm dobory regulowany jest przez przede wszystkim przez światło, wskazania zegarów, aktywność fizyczną, społeczną i umysłową. Negatywny wpływ na sen ma szereg zachowań, które możemy w łatwy sposób eliminować stosując się do kilku zasad higieny snu:

  • Zachowuj regularne godziny snu.
  • Unikaj drzemek w ciągu dnia.
  • Unikaj używek: alkoholu, kofeiny, nikotyny.
  • Unikaj jasnych źródeł światła w godzinach wieczornych.
  • Pamiętaj o aktywności fizycznej w ciągu dnia.
  • Zjedz lekką kolację na ok. 2h przed snem.
  • Jeśli nie możesz zasnąć wstań i podejmij dowolną aktywność np. czytanie.
  • Utrzymuj w sypialni warunki sprzyjające dla snu: cisza, temperatura ok. 18°C i zaciemnienie, wygodne łóżko.
  • Unikaj regularnego przyjmowania leków nasennych.
  • Usuń zegarek z zasięgu wzroku w sypialni.

Zaburzenia snu

Zaburzenia snu są powszechnym problemem, z którym pacjenci rzadko zgłaszają się do lekarza, często pozostają niezdiagnozowane i nieleczone. Powodują istotne klinicznie cierpienie lub pogorszenie funkcjonowania psychicznego, fizycznego, społecznego, zawodowego, edukacyjnego oraz w innych obszarach, ważnych dla pacjenta.

Klasyfikacja zaburzeń snu obejmuje dwie grupy:

  • parasomnie, do których należą między innymi lęki nocne, koszmary senne czy somnabulizm,
  • dyssomnie charakteryzujące się nieprawidłową ilością, jakością oraz czasem ich trwania np. bezsenność, narkolepsja czy tez zaburzenia snu związane z nocną dysfunkcją oddechową.

Dominującym problemem w społeczeństwie jest bezsenność, okresowo dotyka nawet 1/3 populacji Europy. Może ona dotyczyć opóźnionego zasypiania oraz trudności z utrzymaniem ciągłości snu. Przygodne dolegliwości (trwające do kilku dni) i krótkotrwałe (do 3. tygodni) są najczęściej powodowane stresującym wydarzeniem życiowym, istotną zmianą życiową np. przeprowadzką, zmianą strefy czasowej lub krótką i przemijającą chorobą somatyczną. Bezsenność przewlekła (powyżej miesiąca) najczęściej jest związana z zaburzeniami psychicznymi (przeważają zaburzenia afektywne takie jak depresja, mania oraz zaburzenia lękowe), chorobami somatycznymi np. przewlekłymi zespołami bólowymi, uzależnieniami np. od alkoholu czy środków psychoaktywnych. Nie bez znaczenia pozostaje także wpływ niektórych leków na sen. Zaburzenia snu mogą powodować niektóre leki stosowane w psychiatrii np. w terapii ADHD czy depresji, niektóre leki obniżające ciśnienie tętnicze krwi, glikokortykosteroidy, niektóre leki przeciwhistaminowe, leki stosowane w leczeniu choroby Parkinsona, astmy oskrzelowej, a także niekiedy leki wykorzystywane w leczeniu zaburzeń snu powodując tzw. bezsenność „z odbicia” pojawiającą się po ustąpieniu krótkotrwałego działania leku. Mniej niż 20% przypadków bezsenności przewlekłej stanowią pierwotne zaburzenia snu – dlatego tak ważne jest, aby pamiętać że bezsenność może być tylko objawem, wymaga poszukiwania jej przyczyn i ustalenia odpowiedniej ścieżki terapeutycznej.

Diagnostykę zaburzeń snu należy rozpocząć od oceny ogólnego stanu zdrowia czyli zebrania pełnego wywiadu, badania fizykalnego, wykonania łatwo dostępnych pomiarów: ciśnienia tętniczego, saturacji, oceny rytmu serca na podstawie zapisu elektrokardiogramu oraz wykonania badań dodatkowych. Zakres badań jest ustalany przez lekarza indywidualnie na podstawie prezentowanych objawów i badania podmiotowego. Już podczas zbierania wywiadu można ocenić styl życia pacjenta i omówić zasady higieny snu, zalecić prowadzenie dzienniczka snu, który będzie pomocny do kontroli podczas kolejnych konsultacji lekarskich. Jeśli badanie pacjenta i wyniki badań dodatkowych nie pozwalają na ustalenie jednoznacznej przyczyny dolegliwości, zalecane jest aby pacjent odbył konsultację w poradni zdrowia psychicznego i poradni leczenia zaburzeń snu.

Chorzy cierpiący na bezsenność wymagają leczenia w celu poprawy jakości życia, prewencji zaburzeń depresyjnych, lękowych i zaburzeń metabolicznych. Interwencję terapeutyczną zaburzeń snu należy rozpocząć od edukacji na temat zasad higieny snu oraz zniwelowania lub wykluczenia znanych, modyfikowalnych przyczyn bezsenności. Niekiedy niewielkie zmiany w życiu przynoszą duże efekty. Przebywanie w jasno oświetlonych pomieszczeniach, oglądanie telewizji i korzystanie z urządzeń ekranowych w godzinach późnowieczornych i nocnych jest jedną z najczęstszych przyczyn zaburzeń rytmu snu i czuwania. Ocena dziennika snu prowadzonego przez okres co najmniej 14 dni pozwala prawidłowo opisać nie tylko rytm snu i czuwania, ale także właściwie wybrać rodzaj i porę stosowania interwencji terapeutycznych. W przypadku przewlekłej bezsenności metodą z wyboru jest psychoterapia poznawczo-behawioralna. W leczeniu można wykorzystywać również środki farmakologiczne – melatoninę, leki przeciwhistaminowe I generacji, leki przeciwdepresyjne o potencjale poprawiającym sen oraz leki nasenne. Należy pamiętać, że leki powinny zostać włączone przez lekarza po wnikliwej ocenie stanu pacjenta, ustaleniu rozpoznania, z uwzględnieniem danych z wywiadu dotyczącego wcześniejszych prób farmakoterapii (tzn. korzyści kliniczne i działania niepożądane), a także historii nadużywania substancji psychoaktywnych lub uzależnienia od nich.

Jeśli borykacie się Państwo z problemem zaburzeń snu, zgłoście się do swojego lekarza, aby wspólnie wypracować rozwiązania i poprawić jakość Waszego życia.


Piśmiennictwo

Psychiatria M. Jarema, Wyd. 2. Warszawa, 2021


Olga Rybicka
Lekarz

Zamknij
Szukaj