Kiedy iść do lekarza, a kiedy leczyć się samodzielnie? Czy istnieją jasne kryteria mądrego postępowania?

Dwie, prawdopodobnie najczęstsze przyczyny, które prowokują nas do konsultacji z lekarzem, to subiektywny niepokój o nasze zdrowie (często niepowiązany z jakimikolwiek objawami) lub pojawienie się objawów, które są dla nas niezrozumiałe lub które uważamy za objaw choroby. W tym miejscu spróbuję skupić się nad kluczowymi objawami, które warto dostrzec i skonsultować z lekarzem. Nie oznacza to, że bagatelizuję subiektywne odczucia każdego z nas. Wręcz przeciwnie. Uważam, że każda wątpliwość i każde pytanie o zdrowie, a szczególnie, to, które związane jest z niepokojem, to właściwe wskazanie do konsultacji z lekarzem. Jednak dla pewnego porządku i usystematyzowania wypowiedzi skupmy się na jednym zagadnieniu.

Naucz się swojego ciała

Samokontrola, samoobserwacja, samomonitorowanie, to niemal synonimy, ale wymieniam je wszystkie, bo z punktu widzenia odpowiedzialności za własne zdrowie, każde z tych działań jest ważne. Diagnostyka medyczna, to również, a może przede wszystkim świadomość pacjenta i jego zdolność dostrzegania objawów nieprawidłowych. Jeżeli zgłosimy się do lekarza i podczas wywiadu, czyli badania podmiotowego, będziemy w stanie udzielić odpowiedzi na pytania, może się okazać, że lekarz bardzo szybko postawi celne rozpoznanie. Od szybkiego i trafnego postawienia diagnozy zależy skuteczność i szybkość leczenia. W niektórych chorobach, czas to życie. W innych, czas, to ograniczenie niesprawności lub uszkodzenia ciała, a w jeszcze innych przypadkach, czas to po prostu stracony nasz czas, który może być wykorzystany na zupełnie inne cele, niż na stres związany z niepokojem o to jaka będzie diagnoza.

Jestem przekonany, że znajomość własnego ciała i obserwacja tego jak się zmienia wraz z mijającymi latami, a szczególnie umiejętność rozpoznawania niepokojących objawów, to fundament samodzielnego dbania o własne zdrowie i podstawa profilaktyki.

Nasz organizm został tak stworzony, że w sytuacji zagrożenia wysyła „sygnały ostrzegawcze”. Różnorodność tych sygnałów jest tak wielka jak populacja mieszkańców ziemi. Reumatolodzy mawiają, że jest tyle odmian reumatyzmu ilu chorujących. Każdy z nas będzie reagował na powstawanie zaburzeń w indywidualny sposób. Są jednak pewne prawidłowości, które z punktu widzenia profilaktyki traktujemy jak swego rodzaju kamienie milowe i zachęcamy, aby je dostrzegać i poddawać profesjonalnej analizie z lekarzem.

Na co warto zwracać uwagę i kiedy?

Kaszel

Kaszel jest tak powszechnym zjawiskiem, że występuje u większości populacji każdego roku. Jedni spotykają się z objawem w związku z chorobami alergicznymi, inni ze względu na sezonowe zachorowania wirusowe, a jeszcze inni powiedzą, że to przez papierosy, bo palą od dawna. Niezależnie od własnej interpretacji, my, lekarze, zwykliśmy przyjmować, że każdy kaszel trwający od ponad 2 tygodni powinien podlegać pogłębionej diagnostyce. Zachęcam w takiej sytuacji do spotkania z lekarzem, który w większości przypadków będzie rozważał wykonanie prześwietlenia klatki piersiowej, co uznać należy za badanie podstawowe (oczywiście poza badaniem lekarskim).

Brzuch

Podobnie wygląda sytuacja z nawracającymi bólami brzucha lub takimi, które trwają dłużej niż dwa tygodnie (każdy ostry ból brzucha jest wskazaniem do wezwania pogotowia lub udania się na SOR, opisywany przypadek dotyczy dolegliwości bólowych, które nie pozwalają na codzienne funkcjonowanie). Jeżeli połączone są z utratą wagi ciała, udajmy się niezwłocznie do lekarza. Gdy waga ciała pozostaje prawidłowa, warto mimo wszystko skontaktować się z lekarzem, aby ustalić szerszy pakiet badań. USG, czyli obrazowe badanie narządów jamy brzusznej jest traktowane jako bezpieczne, szybkie i dostępne badanie, i z całą pewnością będzie jednym z pierwszych zaleceń lekarskich. Nie zamyka, to drogi postępowania diagnostycznego, jednak z całą pewnością badanie USG jamy brzusznej powinno być jednym z pierwszych wyborów.

Węzły chłonne

Układ odpornościowy człowieka składa się z wielu powiązanych ze sobą elementów. Stoją one na straży bezpieczeństwa przed czynnikami zewnętrznymi, ale kontrolują także wewnętrzny stan naszego organizmu. Spośród elementów układu immunologicznego, które mogą być istotnym wskaźnikiem naszego zdrowia i ważnym parametrem skłaniającym do podjęcia pogłębionej diagnostyki są węzły chłonne. Występują w różnych częściach naszego ciała, często położone są powierzchownie i dlatego łatwo jest je badać palcami, a nawet dostrzec. Szczególnie często dostrzegamy węzły chłonne szyjne lub na karku, w okolicach żuchwy, pod pachami lub w pachwinach. Każdy powiększony węzeł chłonny (zwykle są drobne i miękkie, prawidłowo niewyczuwalne pod palcami), czyli taki, który daje się zbadać palcami lub jest widoczny pod skórą jako ziarnko różnej wielkości (od wielkości groszku do kurzego jaja), powinien wzbudzić nasze zainteresowanie i skłonić do kontaktu z lekarzem. Nie reagujmy na tę informację nerwowo. W większości przypadków węzły chłonne powiększają się w związku z „banalną” infekcję w pobliżu ich miejsca występowania. Zdarza się, że po takim „banalnym” okołoinfekcyjnym powiększeniu, węzeł chłonny trwale pozostaje większy niż był pierwotnie i jest to stan fizjologiczny. Dostrzeżenie takiego węzła chłonnego u siebie lub u najbliższych nie wymaga innego działania niż monitorowanie czy węzeł pozostaje taki sam i świadomość, że tak jest. Wówczas nawet podczas badania lekarskiego, gdy lekarz wskaże nieprawidłowość, gdy poinformujemy, że taki węzeł towarzyszy nam od wielu lat, temat diagnostyki zostanie zamknięty na stwierdzeniu – proszę dalej monitorować okresowo, a gdyby zaczął się powiększać, proszę pilnie zgłosić się do lekarza.

Serce

Choroby układu krążenia mogą dotyczyć serca i naczyń obwodowych. W obu przypadkach objawy, na które warto zwrócić uwagę są dość podobne. Ucisk lub ból w klatce piersiowej powinniśmy zawsze traktować jako objaw wymagający pilnej konsultacji z lekarzem. Obecnie niemal niezależnie od wieku, takie objawy traktujemy jako wskazanie do pilnej diagnostyki w warunkach szpitalnych. Co innego uczucie kołatania serca lub okresowo pojawiające się obrzęki kończyn dolnych. Jeżeli zdarzenia takie są jednorazowe lub bardzo rzadkie, właściwie możemy postać w postawie wyczekiwania i obserwacji. Gdy jednak częstotliwość występowania objawów się zwiększa lub czas trwania zaczyna się wydłużać, warto udać się na badanie EKG (elektrokardiogram), a najlepiej porozumieć się z lekarzem, aby zaplanować poszerzoną diagnostykę i być może rozpocząć nieuciążliwe, ale bardzo skuteczne leczenia farmakologiczne lub wprowadzić zmiany w stylu życia.

Skóra

Nasza skóra to oczywiście element układu odpornościowego, który zabezpiecza nas przede wszystkim przed niebezpiecznymi dla zdrowia czynnikami środowiska zewnętrznego. Nie powinniśmy jednak bagatelizować faktu, że skóra może informować nas o toczących się procesach chorobowych w naszym ciele. Każda zmiana zabarwienia skóry: nieuzasadniona bladość (możliwa niedokrwistość), żółte zabarwienie (hiperbilirubinemia lub żółtaczka), zasinienie miejscowe lub ogólne (zaburzenia krążenia) i inne, powinny zwrócić naszą uwagę i skierować nas do lekarza. Wykonanie prostych i podstawowych analiz krwi i moczu, może stanowić o szybkim i trafnym rozpoznaniu oraz o podjęciu prawidłowego i skutecznego leczenia. Podobnie należy traktować znamiona barwnikowe lub sączące rany. Warto czujnie obserwować, a w sytuacji przedłużania się sączenia lub postępowania ewolucji zmian barwnikowych, należy potraktować sytuację jak najpoważniej i skontaktować się z lekarzem. Obiektywne wyjaśnienie sytuacji stanowić będzie nie tylko o naszym komforcie funkcjonowania, ale przede wszystkim o naszym bezpieczeństwie i zdrowiu.

Warto obserwować i warto badać

Dostrzeganie niepokojących objawów i umiejętność reagowania na nie powinna być, i z całą pewnością jest, podstawą bezpieczeństwa zdrowotnego każdego z nas. Nie miejmy zatem żadnych wątpliwości, że widząc niepokojące objawy lub dostrzegając nietypowe zmiany organizmu należy umówić spotkanie z lekarzem lub samodzielnie rozważyć wykonanie podstawowych badań takich jak: morfologia krwi z rozmazem, OB, USG jamy brzusznej, tarczycy, naczyń krwionośnych lub węzłów chłonnych, radiogram klatki piersiowej, czy badanie ogólne moczu.

Zależnie od wieku, rodzaju pracy, nawyków i używek, zaleca się wykonywanie bardziej zindywidualizowanych i specyficznych badań takich jak: PSA, TSH, USG tarczycy, spirometria, EKG, holter ciśnienia, kolonoskopia, gastroskopia, badanie ginekologiczne, cytologia…

W przypadku chorób występujących w rodzinie, warto podejmować monitorowanie specyficznych parametrów lub rozważać badanie genetyczne, badanie markerów nowotworowych itp. Do takich działań zachęcam jednak zawsze w porozumieniu z lekarzem, aby nie narażać się na niepotrzebne koszty, stratę czasu lub postawienie nieprawidłowej diagnozy. Poszukiwanie odpowiedzi na temat zdrowia, to praca zespołowa pacjenta i lekarza, w której każdy uczestnik jest co najmniej tak samo ważny…

Na koniec przypomnijmy, że leczenie jest tym etapem, do którego nie chcemy dopuścić. Warto jest więc czujnie obserwować swoje ciało, warto także prowadzić zdrowy tryb życia, bo to najskuteczniejsza droga do zapobiegania chorobom i poznawania własnego ciała i jego możliwości.
 

Narcyz Sadłoń
Lekarz